شهرستان دیلم
شهرستان دیلم یکی از شهرستانهای استان بوشهر در جنوب ایران است. مرکز این شهرستان شهر بندر دیلم است. شهر امام حسن دیگر شهر آن است. جمعیت این شهرستان همراه با روستاهای اطراف ان نزدیک به ۳۰هزار نفر میباشد.
آب و هوای دیلم گرم و مرطوب است. مردم این شهرستان مسلمان و شیعه مذهبند. بندر قدیمی مهرویان در ۲۴ کیلومتری شمال بندر دیلم قرار داشت. آثار خرابههای این بندر هماکنون درمحلی به نام تل امام زاده مشهود است. حدود ۲۰ کیلومتری بندر دیلم در حوالی خور امام حسین آثار خرابههای بندر سی نیز باقی ماندهاست.
شهرستان دیلم از شمال به شهرستان بهبهان و بندر هندیجان (از استان خوزستان) از شرق استان کهگیلویه و بویر احمد، از جنوب شهرستان گناوه و از غرب به خلیج فارس محدود میباشد.
شهرستان دیلم با جاذبه های گردشگری گوناگون در شمالی ترین نقطه استان بوشهر و هم مرز با سه استان خوزستان، کهگلیویه و بویر احمد و فارس واقع شده است و هرساله به ویژه در ایام نوروز میزبان گردشگرانی از سراسر کشور است.
ساحلی جنوبی دیلم از دیگر جاذبههای گردشگری و قابل سرمایه گذاری این شهرستان است و یکی دیگر از عوامل حضور میهمانان و گردشگران نوروزی در این منطقه وجود همین دو بازار مهم و معروف دیلم است.
بازارچه دستفروشان؛ برپایی بازارچه فصلی دستفروشان در ایام نوروز در کنار ساحل دیلم از دیگر جاذبههای این شهر توریستی است که عرضه انواع اجناس ایرانی و خارجی در غرفههای کوچک و بزرگ به قیمت مناسب و هیاهوی بازارچه و شلوغی آن علاوه بر مسافرین نورزی، دیلمیها را هم در ایام نوروز به این بازارچه میکشاند.
اسکله صیادی و تجاری دیلم و بازار ماهی فروشان؛ اسکله صیادی و تجاری دیلم و همچنین بازار ماهی فروشان از دیگر جاذبههای گردشگری این شهرستان بوده که موجب شده تا گردشگران با حضور در کنار لنجهای صیادی و باری و تماشای خور و لنجها و قایقها و خرید ماهی و میگوی تازه از این بندر زیبای جنوبی لذت ببرند.
کمپینگ ساحلی؛ وجود سه کمپینگ اقامتی در خیابان ساحلی، کنار بازارچه ساحلی و گلزار شهدای گمنام شهرستان که دارای پارکینگ، آلاچیق، آبخوروی، تانکرهای مخصوص و شستشو، اقامتگاه مناسب و امن، مساجد قلعه و اشرف و نور، رستوارنها و کبابیها و امکان فروش مواد غذایی، سرویسهای بهداشتی و حمام عمومی فضای مناسب و امنی را برای اقامت و حضور طولانی مدت گردشگران و میهمانان در ایام نوروز و سایر ماههای سال فراهم کرده است.
پارک آبی خاکی دیلم؛ پارک ساحلی و آبی خاکی دیلم در کنار ساحل از دیگر جاذبههای این بندر بوده که با دارا بودن آلاچیقهای زیبا، فضای سبز مناسب، استخر آبی برای قایق سواری، سرویسهای بهداشتی و حمام عمومی مکان خوبی برای اقامت و چادر زدن مسافران فراهم میکند و یکی از شلوغترین مکانهای اسکان مسافرین نوروزی است.
پارک جنگلی عامری؛ پارک جنگلی عامری که در ۱۵ کیلومتری شمال دیلم واقع شده از دیگر جاذبههای تفریحی و گردشگری این شهرستان بوده که این روزها پذیرای گردشگرانی از شهرستان دیلم و شهرستانهای همجوار از جمله گچساران، امیدیه،گناوه، هندیجان و ماهشهر است.
طبیعت سرسبز و بهاری، وجود درختان فراوان و سایه گستر کهور، امکانات رفاهی و خدماتی متعددی نظیر آلاچیق، نمازخانه، سکوهای متعدد، روشنایی، آبخوریها، پارک بازی کودکان، سرویس بهداشتی، نمازخانه و سوپرمارکت محل مناسبی برای استراحت مهمانان و گردشگران فراهم آورده است
بندر تاریخی حماد؛ بندرحماد در شمال بندر دیلم از دیگر جاذبههای گردشگری این شهرستان است که با طبیعت زیبا و بِکر، سایه سار درختان کهور، آرامش و سکوت جزیره، نرمی ماسههای دست نخورده و غروب زیبای خورشید جلوهای وصف ناپذیریی از خلقت خالق یکتا را برای هر دوستدار طبیعت و گردشگری ترسیم کرده است.
وجود انواع گَبگابهای(خرچنگ)کوچک و بزرگ،گُچ(صدف)، گوش ماهی، حلزون و «شِلَمبو»(نوعی ماهی دوزیست) از دیگر زیباییهای این بندر تاریخی و قدیمی است.
جنگل بیدو؛ جنگل بیدو در ۱۷ کیلومتری شمال شرقی دیلم و در کنار روستای بیدو با وجود درختان سایه گستر کهور، تپههای سرسبز ماهوری و آرامش و طبیعت جنگلی دیگر جلوهها و جاذبههای گردشگری شهرستان دیلم به شمار میرود.
کوه بیکس؛ کوه بیکس در ۱۰ کیلومتری دیلم و در جنوب شرقی دیلم چون نمادی استوار و پرصلابت یادآور شکوه و عظمت تاریخ بلندآوازه این شهرستان است که درفصل زمستان و بهار با دشتهای پرازگل و سرسبز و آرامش وصف ناپذیر در کنار دره منتهی به دریا به نام «دره بویرات» واقع شده و یکی دیگراز تفرجگاههای این دیار به حساب میآید.
جنگل دره امیری؛ جنگل دره امیری در کنار دره امیری و در نزدیکی روستای مظفری شمالی که پوشیده از درختان کهور و تپههای سرسبز ماهوری است از دیگر نقاط دیدینی این شهرستان است.
جاذبههای گردشگری شهر امام حسن؛ بندر امام حسن در ۳۰ کیلومتری بندر دیلم با وجود تفرجگاهها و جاذبههای گردشگری مکان مناسبی برای اقامت مسافران نوروزی است، پارک ساحلی خلیج فارس، پارک سینیز، نخلستان امام حسن، بقعه امامزاده امام حسن(ع) از مکانهای دیدنی این شهر زیباست.
چشم اندازی زیبا و منحصر به فرد از خلیج فارس در کنار پارک ساحلی خلیج فارس و پارک سینیز و همچنین چشم انداز غروب زیبای خورشید از کنار نخلستان امام حسن در کنار تاسیسات عظیم نفت فلات قاره جلوه زیبایی به این بندر داده و آنرا جزو یکی از سواحل زیبای استان بوشهر و از مناطق دیدنی شهرستان دیلم کرده است.
شهرستان دیر
شهرستان دَیّر (به فتح اول و کسره یاء مشدد) یکی از شهرستانهای استان بوشهر در جنوب ایران و در ساحل خلیج فارس قرار دارد. دارای سه بخش مرکزی، آبدان و بردخون است. مرکز این شهرستان بندر دیر است.
بر اساس سرشماری رسمی سال ۱۳۹۰ جمعیت این شهرستان ۵۲٫۵۲۳ نفر (۱۲٫۷۷۹ خانوار) است که بر همین اساس در سال ۱۳۸۵ جمعیت آن ۴۸٫۴۸۸ نفر (۱۰٫۰۳۶ خانوار) بودهاست.
شهرستان دیر از شمال به شهرستانهای دشتی و تنگستان و از طرف مشرق به شهرستانهای گنگان و جم و از ناحیه جنوب به و غرب به آبهای خلیج فارس منتهی میگردد.
طول نوار مرزی-دریایی شهرستان دیر ۹۵ کیلومتر است که از خور بردستان (حد فاصل آن با شهرستان کنگان) شروع میشود و تا خور زیارت (حد فاصل آن با شهرستان دشتی) ادامه دارد.
این شهرستان از سه بخش: مرکزی، بخش آبدان و بخش بردخون تشکیل شدهاست. دارای ۵ شهر شامل بندر دیر، بردستان، آبدان، دوراهک و بردخون و همچنین تعداد ۵ دهستان است که دهستان حومه در بخش مرکزی، آبدان و سرمستان در بخش آبدان؛ و بردخون و آبکش در بخش بردخون قرار دارند. تعداد ۷ دهیاری نیز در روستاهای: اُلی شمالی، اُلی جنوبی، لمبدان پایینی، لمبدان بالایی، لمبدان حاجیآباد، دوراهک و سرمستان در بخش مرکزی و در روستاهای: آبکش، شهنیا، بردخون کهنه، سجادیه و مغدان در بخش بردخون دایر و فعالند.
پیشینه و وجه تسمیه
رضا طاهری محقق تاریخ جغرافیایی خلیج فارس در کتاب از از مروارید تا نفت (تاریخ خلیج فارس) با بررسی زندگی در هزاره تاریکی تاریخ قوم ایرانی در کنار جلگههای خلیج فارس و نخجیرگاه (جغرافیای طبیعی شکار حیوانات) این شهرستان را از قدیمیترین آبادی جغرافیای تاریخی اقوام ایرانی میداند و بخش بیشتر جغرافیایی اجتماعی - سیاسی دیر را در قرنهای ساسانی و اسلامی زیر مجموعه سیراف (تابع ایالت فارس) میداند و بعدها در ماندستان و سپس دشتی بررسی میکند. بنای بندر دیر جدید را بر خرابههای بنادر کهن دوران سلوکی و اشکانی تصویر میکند و وجه تسمیه بندر دیر را در مهاجرات بحرینیهای از محله دیر در بحرین (در دو قرن پیش) میداند.
رضا طاهری با استناد به گفته حمدالله مستوفی در کتاب نزههالقلوب (هشتم هجری): ماندستان بیابانی است سی فرسنگ بر ساحل دریا و در آنجا دیرهاست و هیچ آب روان و کاریز ندارد و حاصلش جز غله و پنبه دیمی ندارد. همچنین با استناد به نوشتههای گریشمن و آرتورکریسنسن و ایجاد شهرکهای سلوکینشین در خلیج فارس و گمانههای احمد اقتداری دربارهٔ نام بتانه در کتاب شهرهای باستانی خلیج فارس، در ذکر بلوک ماندستان، کلمه ماندستان را در کلمه «مند» را اسم قسمت سفلای رود سکان (ثکان) و ماندستان قدیم و سیف مظفر را در بلوک دشتی بررسی میکند؛ و میگوید: اما آنچه از پیشینه این منطقه و آثار باستانی موجود در منطقه برمی آید از آبادیهای کهنتر از سیراف اسلامی یا دوران پس از سیراف هخامنشی است.
بعضی از مورخین معتقدند که بندر دیر در اصل یهودینشین بودهاست که احتمالاً به علت تفوق آنها بر دیگر نحلههای مذهبی و نیز احداث کنیسههایی به نام دیر، این منطقه را دیر نامیدهاند که با گذشت زمان در تلفظ کتابت به دیر مبدل گردیدهاست.
از آثار و ابنیه بر جای مانده مثل قلعهها، سدها و قناتهایی که از قدمت تاریخی برخوردارند، نشان از گذشتهای پر رونق و عصری طلایی و نیز ارتباطات بازرگانی و تجارتی با سرزمینهای دوردستی همچون هند و چین و بینالنهرین و حتی بخشهایی از آفریقا را دارد.
تاریخچه و آثار باستانی
بندر دیر، بتانه و بی خاتی (بیبی خاتون) و بردستان از بنادر قدیمی سواحل خلیج فارس محسوب میشوند. بنابر عقیده بسیاری از مورخین، قدمت آن به دوران ساسانیان میرسد. دیر آباد زمان ساسانیان در دامنه تپهها و پیرامون تلی به نام «تلسوز» بوده که اکنون آثار و بقایای آن برجاست. «... در عصر ساسانیان محمودآباد بودهاست و آثار برجای مانده در دیر آباد زمان ساسانیان در منطقه، تپهها و اطراف تلی به نام تل سوز (تل سبز) اکنون به عنوان یکی از آثار تاریخی منطقه محسوب میگردد.» همچنین «... آثار و بقایای شهرها و آبادیهای کهن بسیاری وجود دارد که بردستان، دیر، بتانه (بتخانه) و بی خاتی (بیبی خاتون) از آن جمله هستند.»
مؤلف فارسنامه ناصری، قصبه این ناحیه را بردستان مینامد و سپس از دیر به عنوان قصبه منطقه نام میبرد. مؤلف فارسنامه ابن بلخی نامهای قدیمی بندر دیر را «نجیرم» و «نجیرام» ذکر میکند. در نقشههای قدیمی به ویژه در نقشهای که در کتاب جغرافیای تاریخی سیراف درج گردیده، محل کنونی بندر دیر بنام نجیرم ثبت شدهاست. نامهای «دیّر» و «دایر» در السنه سالخوردگان بگوش میخورد.
وجود ناحیه بردستان و بندر بتانه در اطراف دیر و آثار تاریخی باقیمانده حکایت از سوابق تاریخی این شهر دارد. در عصر عیلامیها نیز بتانه را بتنه میخواندهاند که هر سال در این شهر بازار بزرگی بر پا میشدهاست. همچنین کاربرد واژه بتخانه و اینکه بقول مستوفی، دیرهای فراوانی در این منطقه قرار داشته، این نقطه را تأیید مینماید که معابد و پرستشگاههای ادیان مختلف در بطانه فراوان بودهاست. بنادر دیّر، بتونه و بردستان در عصر ساسانیان معمور و آباد بودهاند. در کتاب تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس تألیف محمد ابراهیم کازرونی آمدهاست که: «دیر» چهار برجیست در کنار دریا و بقدر پنجاه، شصت خانه چوب نخل و آن قلعه منجمله بلوک بردستان است. رضا طاهری مؤلف از مروارید تا نفت/ تاریخ خلیج فارس پیشینهٔ دوران قرنهای اولیه اسلامی دیر را در بندر نجیرم جستجو میکند و نجیرم را با بردستان کنونی یکی میداند.